صنعت ارتباطات ایران در چنبره مشکلات ریز و درشت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، مؤسسه تحقیقاتی فیچ به شاخص ریسک به سود بازار ارتباطات از راه دور ایران نمره نسبتاً پایین ۳۵.۱ از ۱۰۰ داد، مسئله‌ای که به اشباع بودن بازار تلفن همراه ایران، پایین بودن سرانه تولید ناخالص داخلی و بالا بودن نرخ تورم مرتبط دانسته شده است.

مؤسسه فیچ سولوشنز (Fitch solutions) این نکته را در جدیدترین نسخه گزارش خود از بازار ارتباطات از راه دور ایران و دورنمای آن در ده سال آینده (نسخه سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۰) مطرح کرده است.

رادار اقتصاد این گزارش که چشم‌انداز بازار ارتباطات از راه دور ایران طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۹ بررسی می‌کند را در چند قسمت منتشر خواهد کرد. پیش‌تر سه قسمت از گزارش منتشر شده بود که قسمت اول از اینجا، قسمت دوم از اینجا و قسمت سوم از اینجا قابل‌ مشاهده است.

در قسمت چهارم، تحلیل شاخص ریسک به سود بازار ارتباطات ایران و جمع‌بندی گزارش مطرح شده است.

در این قسمت آمده که درآمد پایین و ناپایدار مشتریان بازار ارتباطات از راه دور ایران، سرانه هزینه‌های ارتباطی را کاهش داده و چشم‌انداز رشد سریع سرمایه‌گذاری‌ها را تیره کرده است.

اما فیچ معتقد است داشتن جمعیت بزرگ، جوان، تحصیل‌کرده و رو به رشد که اشتیاق خوبی برای دستیابی به تکنولوژی‌های روز دارد موجب افزایش امیدواری به آینده بازار ارتباطات ایران می‌شود.

در قسمت چهارم گزارش آمده است:

در دوره میان‌مدت، رشدی نه چندان بالا برای سه بخش اصلی بازار ارتباطات از راه دور ایران پیش‌بینی کرده‌ایم. تقاضای بی‌پاسخ زیادی برای اینترنت پهن باند موبایل و ثابت در ایران وجود دارد. بازیگران مهم این عرصه نتوانسته‌اند به همه این تقاضا پاسخ دهند.

ضعف شاخص‌های کلان اقتصاد و وجود ریسک سیاسی، توانایی بازیگران در پاسخگویی به تقاضا را کاهش داده است. تحریم، دسترسی ایران به سخت‌افزارهای لازم این حوزه را محدود کرده است (اگرچه کشور به طور فزاینده در حال حرکت به سمت عرضه‌کنندگان روسی است) و درآمد و قدرت خرید مصرف‌کنندگان را تحلیل برده است.

اقدام دولت در قطع موقت اینترنت در سه‌ماهه چهارم ۲۰۱۹ نیز انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش را کاهش داده است.

نکات مهم

* رشد بازار موبایل ایران متوقف‌شده است و به نظر می‌رسد در این شرایط شرکت ایرانسل سعی دارد کاربران همراه اول را به سمت خود جلب کند و اپراتور سوم یعنی رایتل نیز تنها بر بخش کوچکی از بازار متمرکزشده است. به رغم پایین بودن قدرت خرید مردم، شاهد رشد بالای محبوبیت اینترنت نسل سوم تلفن همراه تا سال ۲۰۲۳ خواهیم بود. از این سال به بعد رشد شبکه نسل سوم کاهش می‌یابد و زمینه برای رشد قابل‌توجه نسل چهارم تلفن همراه فراهم می‌شود. ما پیش‌بینی می‌کنیم تا سال ۲۰۲۹ حدود ۵۶.۱ درصد از مشترکان تلفن همراه تحت پوشش اینترنت نسل چهار قرار بگیرند. اینترنت نسل دو نیز طی سال‌های آینده همچنان در مناطق روستایی و دوردست مورداستفاده قرار خواهد گرفت.

* در پی تنش‌های اجتماعی که پس از افزایش قیمت سوخت رخ داد، شبکه اینترنت در ایران طی ماه‌های نوامبر و دسامبر ۲۰۱۹ قطع شد. دولت ایران وعده داده است شبکه ملی اطلاعات را به عنوان جایگزینی برای سیستم کنونی، به‌زودی راه اندازی کند.

* ظهور و بروز ناآرامی‌های اجتماعی می‌تواند تمایل دولت به توسعه شبکه فیبر نوری پهن باند را کاهش داده و تأثیر منفی بر تلاش‌های اخیر برای واگذاری شبکه‌های شریانی فیبر نوری در اختیار اپراتورهای دولتی به بازیگران دیگر می‌گذارد.

شاخص ریسک به سود بازار ارتباطات از راه دور

شاخص ریسک به سود نسبت فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش ارتباطات ایران را به ریسک‌ها و مخاطراتی که در این زمینه وجود دارد می‌سنجد. ایران وضعیت خوبی از نظر این شاخص در مقایسه با سایر کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ندارد. ما با بررسی فرصت‌ها و ریسک‌های هر کشور نمره‌ای از ۰ تا ۱۰۰ را برای آن‌ها در نظر گرفته‌ایم. هر چه نمره یک کشور بیشتر باشد دلالت بر بهتر بودن نسبت فرصت به ریسک در آن کشور دارد.

ایران در شاخص ریسک به سود نمره ۳۵.۱ را به دست آورده است. رو به اشباع بودن بازار تلفن همراه ایران، پایین بودن سرانه تولید ناخالص داخلی و بالا بودن نرخ تورم از عواملی هستند که نمره ایران را در این شاخص کاهش داده‌اند. به‌علاوه، رگولاتور ارتباطی مستقلی در ایران وجود ندارد و  فیلترینگ فرصت‌های اپراتورها برای ارائه محتوا را محدود کرده است. بازگشت تحریم‌ها و تشدید تنش‌ها با قدرت‌های خارجی نیز نقش مهمی در کاهش نمره ایران داشته است.

داشتن جمعیت بزرگ، جوان، تحصیل‌کرده و رو به رشد که اشتیاق خوبی برای دستیابی به تکنولوژی‌های روز دارد در کنار تلاش‌های ایران برای متنوع سازی اقتصاد از جمله فاکتورهایی هستند که به افزایش نمره ایران در شاخص ریسک به سود کمک می‌کنند.

در میان ۱۸ کشور منطقه، رتبه ایران در شاخص ریسک به سود ۱۵ اعلام شده است. وضعیت ایران در منطقه فقط از یمن، لیبی و سوریه بهتر است. در سطح جهان نیز رتبه ایران ۱۶۴ محاسبه شده است.

عربستان با کسب نمره ۶۶.۲ در شاخص ریسک به سود در رتبه نخست منطقه قرار گرفته است و امارات با نمره ۶۰.۵ و قطر با نمره ۵۹.۱ به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته‌اند.

سخن پایانی

ریسک بازار ارتباطات از راه دور ایران بسیار بالاست و این بازار در شاخص ریسک ما نمره ۳۵.۱ از ۱۰۰ به دست آورده است که بسیار پایین‌تر از نمره منطقه‌ای است. میانگین نمره بازار ارتباطات از راه دور کشورهای منطقه در شاخص ریسک به سود ۴۴.۹ محاسبه شده است. یک علت پایین بودن نمره ایران در این شاخص، درآمد پایین و ناپایدار مشترکان است که سرانه هزینه‌های ارتباطی را کاهش داده و چشم‌انداز رشد سریع سرمایه‌گذاری‌ها را تیره کرده است.

 کنترل شدید دولت بر بخش ارتباطات، ماهیت مداخله جویانه قوانین و مقررات و عدم پایبندی به اجرای کامل و دائم قوانین نیز از دیگر مشکلات در این زمینه است. از سوی دیگر، بازار تلفن همراه ایران به طور کامل آزاد نیست و بخش تلفن و اینترنت ثابت در انحصار شرکت مخابرات ایران قرار دارد. با این وجود اخیراً تغییرات مثبتی انجام‌شده است، مثل الزام شرکت مخابرات به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌های خود با شرکت‌های خصوصی ارائه‌دهنده خدمات اینترنت. به طور کلی روند بازار ارتباطات از راه دور ایران مثبت و رو به رشد تلقی می‌شود.